Ένα μικρό χωριό, μια χούφτα τόπος, κτισμένο σε μια λεκάνη ανάμεσα στις καταπράσινες πλαγιές της οροσειράς της Ροδόπης, στην ορεινή περιοχή της Ξάνθης. Ανάμεσα στις πλαγιές και βουνοκορφές με τις τοπικές ονομασίες «Καψάλα», «Πουρναλούχ», «Κουζ» και «Καρπουζ Τεπέ».
Μέχρι το 1971 ομώνυμη Κοινότητα στην οποία ανήκαν τα χωριά Κρωμνικό, Λιβερά, Ίμερα και Γαλάνη. Από το 1971 η Κοινότητα μετονομάσθηκε σε Κοινότητα Γαλάνης με έδρα την Γαλάνη.
Ακόμη και ο πιο ανυποψίαστος επισκέπτης από την πρώτη στιγμή και με την πρώτη ματιά θα νιώσει ότι σ' αυτόν τον τόπο μόνο σκληροτράχηλοι άνθρωποι με πείσμα για τη ζωή θα μπορούσαν να ζήσουν.
Το χωριό με την τουρκική ονομασία «Σαρνίτς» κατοικούνταν από μουσουλμάνους, τους οποίους βρήκαν εκεί οι πρώτοι χριστιανοί κάτοικοί του τα έτη 1923-24, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Πόντιοι, κυρίως από την περιοχή της Σαμψούντας, εγκαταστάθηκαν εδώ και αποδύθηκαν σ' ένα σκληρό αγώνα επιβίωσης κάτω από απίστευτα αντίξοες συνθήκες ζωής.
Πρόσφυγες με χαραγμένο βαθιά στην ψυχή τους τον πόνο του ξεριζωμού από την «Πατρίδα», την ορφάνια, την απώλεια των αγαπημένων τους, που με τον πιο τραγικό τρόπο έχασαν στις εξορίες και τους διωγμούς από τους Τούρκους, την απώλεια της περιουσίας τους, με μόνη την ψυχή τους και με εφόδια το πείσμα για ζωή και προκοπή και τα όνειρά τους φυλαγμένα καλά μέσα στην καρδιά τους, εγκαταστάθηκαν στη γωνιά αυτή της μητέρας πατρίδας, που δεν ήταν και η πιο φιλόξενη.
Aγρια βουνά, δύο ώρες δρόμος με τα πόδια μέχρι το Νέστο, όπου υπήρχε η στάση του τρένου, άλλες τόσες ώρες δρόμος για την Σταυρούπολη προς την αντίθετη κατεύθυνση, κεφαλοχώρι της περιοχής. Κακοτράχαλα μονοπάτια, στενά καλντερίμια με μοναδικά μέσα μεταφοράς τα γαϊδουράκια, τα μουλάρια και τα άλογα.
Μικρός κλήρος με το μεγαλύτερο χωράφι να μην ξεπερνά το στρέμμα, κατάλληλος μόνο για καλλιέργεια καπνού.
Βοσκότοποι κατάλληλοι για την εκτροφή κυρίως αιγοπροβάτων. Χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και κεντρική παροχή νερού. Οι ανάγκες για νερό καλύπτονταν από τις δύο πηγές, το «Πλαν πεγάδ» που σημαίνει «το πέρα πηγάδι» και «τι σιλικί το πεγάδ», δηλαδή το πηγάδι με τις βδέλες.
Και μ' αυτούς τους πενιχρούς πόρους, καλούνταν να παλέψουν σκληρά για να επιβιώσουν, να στήσουν το καινούργιο τους σπιτικό, να προκόψουν. Και τα κατάφεραν!
Έκτισαν πρώτα την εκκλησία τους και την αφιέρωσαν στον Άγιο Παντελεήμονα και μετά το Δημοτικό Σχολείο, που λειτουργούσε ως Μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο Κρωμνικού μέχρι το 1965.
Κάθε μέρα που ξημέρωνε ήταν γι' αυτούς και η αρχή ενός καινούργιου αγώνα. Μοναδική διασκέδαση οι χοροί με τους ήχους της ποντιακής λύρας, που στηνόταν σχεδόν αυτόματα στη μεγάλη αλάνα του χωριού και στις αυλές των σπιτιών, στους γάμους, βαπτίσεις και ονομαστικές γιορτές.
Το αποκορύφωμα ήταν το πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονα στις 27 Ιουλίου, ημέρα που γιόρταζε ο προστάτης Άγιος του χωριού και στον οποίο είχαν εναποθέσει όλες τους τις ελπίδες για υγεία, προστασία και προκοπή. Εκεί χαρές, χοροί, φαγοπότια κάτω από τα μεγάλα δέντρα, με τον παχύ ίσκιο κοντά στην εκκλησία.
Πριν προλάβουν καλά-καλά να ορθοποδήσουν τους βρήκε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και γνώρισαν τη σκληρή Βουλγαρική κατοχή, την πείνα, τον οδυνηρό εμφύλιο πόλεμο.
Και πάλι τα κατάφεραν!
Μετά το 1945, οπότε συντάχθηκε το νέο δημοτολόγιο λόγω καταστροφής του αρχικού κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής κατοχής, στο χωριό Κρωμνικό κατοικούσαν οι εξής οικογένειες:
1.Αλεξιάδη Ιωάννη
2.Αλεξιάδη Αλέξη
3.Αμπατζή Σταύρου
4.Αμανατίδη Βασιλείου
5.Αλεξανδρόπουλου Περικλή
6.Γιαζουτζίδη Γεωργίου
7.Θεοδοσιάδη Αντωνίου
8.Θεοφυλάκτου Παναγιώτη
9.Ιωαννίδη Αναστασίου
10.Ιωαννίδη Ιωάννη
11.Κοθεκίδη Ιωάννη
12.Κοεμτσίδη Χαράλαμπου
13.Καϊρίδη Γεωργίου
14.Καραμπουϊκίδη Γεωργίου
15.Κωνσταντινίδη Γεωργίου
16.Κωνσταντινίδη Ηλία
17.Καραμπουϊκίδη Θεοδώρου
18.Κοκκινίδη Αλέξη
19.Καρακεχαϊδη Αναστασίου
20.Μιχαηλίδη Βασιλείου
21.Ξενιτίδη Σάββα
22.Παλτόγλου Κωνσταντίνου
23.Παπαχαραλαμπίδη Αχιλλέα
24.Πολατίδη Αντωνίου
25.Πολυχρονιάδη Αναστασίου
26.Παπαδόπουλου Γεωργίου
27.Παλατσούκα Δημητρίου
28.Παπαδόπουλου Φίλιππου
29.Παπαδόπουλου Λεωνίδα
30.Σωματαρίδη Σταύρου
31.Σιμιντηρίδη Αυγουστή
32.Συμεωνίδη Αλκιβιάδη
33.Στεφανίδη Παναγιώτη
34.Σαριπαυλίδη Τριαντάφυλλου
35.Στεγιαννίδη Δημητρίου
36.Τουλουμίδη Κωνσταντίνου
37.Τσιντονίδη Ανέστη
38.Χατζηγεωργιάδη Νικολάου
39.Αναστασιάδου Μαρίας
40.Ξενιτίδου Σώνας
Σύνολο δηλαδή σαράντα(40) οικογένειες με πολλά παιδιά η καθεμιά.
Προς το τέλος της δεκαετίας του ΄50 άρχισε η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση των κατοίκων.
Οι περισσότερες οικογένειες εγκαταστάθηκαν στους Τοξότες και Γαλάνη, λιγότερες στην πόλη της Ξάνθης, αρκετές στη Θεσσαλονίκη και πολλοί πήραν το δρόμο της μετανάστευσης στη Γερμανία.
Στα 1965 το Κρωμνικό εγκαταλείφθηκε και από τους τελευταίους του κατοίκους και σιγά –σιγά μετατράπηκε σε σωρό ερειπίων.
Μοναδική εξαίρεση ο Ναός του Αγίου Παντελεήμονα που από το 1995 έχει επισκευασθεί με τις φιλότιμες προσπάθειες των μελών του Συλλόγου, προσωπική δουλειά και οικονομικές ενισχύσεις πολλών φίλων και παραγόντων της περιοχής και έχει εξοπλισθεί με τα απαραίτητα ώστε να είναι σε θέση να λειτουργήσει.
Ετσι, η εκκλησία του Κρωμνικού με το πανηγύρι του Αγ.Παντελεήμονα έγινε και πάλι ο πρώτος πυρήνας συσπείρωσης όλων των κατοίκων , έστω και για μια φορά το χρόνο στη γενέτειρα γη.
Το Δημοτικό Σχολείο στέκει ακόμα όρθιο και χάσκει χωρίς δάπεδα και οροφή και περιμένει τη σωτηρία του από την ολοκληρωτική καταστροφή. Πρέπει να επισκευασθεί και να χρησιμοποιηθεί ως ξενώνας για όσους θέλουν να βρουν κατάλυμα εκεί.
Παρ' όλα αυτά το Κρωμνικό υπάρχει. Υπάρχει γιατί υπάρχουμε εμείς, γιατί θέλουμε να θυμόμαστε και να τιμούμε τους ανθρώπους που γεννήθηκαν εκεί, έζησαν εκεί, τους δικούς μας ανθρώπους ,των οποίων αποτελούμε τη συνέχεια.
Τοξότες 24 Ιουλίου 1999
Πολυχρονιάδου Ελένη
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΡΩΜΝΙΚΟΥ
Ιδρύθηκε το 1995 από τους καταγόμενους από το χωριό Κρωμνικό της πρώην κοινότητας Γαλάνης.
Ο Σύλλογος ιδρύθηκε με σκοπό να συσπειρώσει τους απανταχού Κρωμνικιώτες και το πρώτο μέλημά του ήταν η αναστήλωση του Ιερού Ναού του Αγίου Παντελεήμονα
